راهکارهایی برای احیای صنعت گردشگری در دوران پساکرونا - فروشگاه ویژه ها

در سده حاضر امکانات بسیار گسترده صنعت حمل و نقل، محدودیت ارتباطات انسانی میان جوامع مختلف را از میان برده و به همین علت صنعت توریستی به عنوان مقوله ای اساسی و مهم در زندگی بشر مطرح شده است.

این صنعت موجب توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ملت ها شده، مشاغل بیشماری را ایجاد نموده، دوستی و صلح میان کشورها را فراهم ساخته و باعث ارتقای سطح دانش و آگاهی انسانها شده است و به همین علت توسعه این صنعت به عنوان پدیده ای مهم در تسهیل امر توسعه بحساب می آید.

اما اگر در توسعه صنعت توریستی ارزش های دیگری به جز ارزش های اقتصادی مورد نظر نباشد، بطور حتم آثار تخریبی زیادی برجا خواهد گذاشت و پس از مدتی کوتاه با طبیعتی تحریک شده و جامعه ای که ارزش های انسانی و فرهنگی آن به سستی گراییده، روبرو خواهیم شد.

بنابراین توریستی را باید توسعه داد اما نه به هر قیمت، بلکه آنچه باید مورد توجه قرار گیرد توسعه متوازن متعادل و پایدار توریستی است، بگونه ای که آسیب های ناشی از آن به حداقل برسد و حداکثر بهره وری را ایجاد کند، در این صورت است که میتوان ادعا کرد که به توسعه پایدار توریستی دست خواهیم یافت.

جایگاه صنعت توریسم و گردشـگری در سـطح جهانی و نقش آن در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها به ویژه کـشورهای در حـال توسعه، موجب توجه بیشتر به ابعـاد مختلـف آن در سالهای اخیر شده است.

اما با شروع کرونا این صنعت دچار نوسان هایی شد و روزهای سختی را برای توریستی به وجود آورد؛ در این دو سال اخیر حوزه خدمات سفر و توریستی در میان صنایع مختلف بیشترین آسیب را از شیوع و همه گیری ویروس کرونا دید، آمار جهانی نشان می دهد سفرهای بین المللی در منطقه آسیا حدود 82 درصد کاهش داشته است؛ در ایران نیز با توجه به سخت گیری ها و محدودیت های کرونایی حدود 94 درصد سفرهای بین المللی کاهش پیدا کرد.

این در حالی بود که یک سال قبل از کرونا بیش از یک میلیارد و 400 میلیون تن در سطح جهانی سفر کردند و حدود 1.5 تریلیون دلار گردش اقتصادی در صنعت توریستی ایجاد شد، صنعتی که برای صدرنشینی در صنایع پول ساز جهان چهار سال تا سال 2025 را هدف گذاری نموده بود به یکباره به شرایط 20 سال قبل خود بازگشت.

در 10 سال گذشته رشد صنعت توریستی افزایش پیدا کرد و از هر پنج شغل تازهی که ایجاد شد یک شغل آن مربوط به صنعت توریستی است؛ طبق آمار 10,5 درصد GDP جهان به حوزه سفر و توریستی اختصاص داشت؛ در حالی که رشد اقتصاد جهانی قبل از کرونا 2.5 درصد بوده، صنعت توریستی رشد 3.5 درصدی را ثبت کرد، در حقیقت سرعت رشد توریستی از سایر حوزه های اقتصادی، یک درصد سریع تر بوده است.

اگرچه ورود توریست در سال 98 نسبت به سالهای قبل رشد دو برابری را نشان می دهد و سال 98 رکورد ورودی 8 میلیون و 660 هزار توریست ثبت شد، اما شیوع کرونا علاوه بر وارد کردن خسارتی در حدود 22 هزار میلیارد تومان کاهش بیش از 90 درصد ورودی را ایجاد کرد.

با نگاهی به آمار 9 ماهه نخست سال 99 یعنی از شروع سال تا سرانجام آذر به علت محدودیت های بسیار ناشی از کرونا و توقف چندین ماهه مرزهای زمینی، دریایی، ریلی و هوایی شاهد کاهش چشمگیر تردد مسافر به کشور یا بالعکس بودیم. بگونه ای که در این مدت 2 میلیون و 707 هزار و 134 مسافر به کشور وارد شدند یا به اصطلاح مسافر ورودی بودند. این تعداد مسافر ورودی شامل 2 میلیون و 388 هزار و 169 نفر مسافر ورودی ایرانی و 318 هزار نفر و 965 نفر مسافر ورودی خارجی بوده است. در همین ارتباط آرزو غنیون، معاون آمار دفتر فناوری اطلاعات و ارتباطات گمرک ایران گفت: در این مدت 2 میلیون و 619 هزار و 507 تَن به عنوان مسافر خروجی از کشور تردد داشته اند.

تردد مسافری در 9 ماهه پارسال نسبت به مدت مشابه سال 98 با کاهش قابل توجه حدود 84.57 درصدی در تردد مسافران ورودی و بعلاوه کاهش 84.33 درصدی در تردد مسافران خروجی روبرو بوده است. در این میان تردد مسافری از فرودگاه امام (ره) که پرترددترین فرودگاه کشور است، نیز با کاهش قابل توجه 91 درصدی در مسافران ورودی و خروجی، در 9 ماهه پارسال نسبت به مدت مشابه سال 98 روبرو شده است.

حوزه توریستی، صنعتی نوپا و گسترده

صنعت توریستی در ایران ظرفیت های بسیار بالایی برای رشد و توسعه دارد و باید بسترهای توسعه ای آن فراهم گردد اما باید یادآور شد که با همه شرایط سختی که در سالهای تحریم و فشار حداکثر اقتصادی و در ادامه آن شیوع کرونا، فرایند رشد و توسعه صنعت توریستی کشور از حرکت نایستاد.

فرخ میرشاهزاده، کارشناس و پژوهشگر حوزه توریستی پیرامون راهکارهایی برای احیای صنعت توریستی در دوران پساکرونا گفت: در گام نخست باید به بحث نو بودن و عدم شناخت درست از مفهوم توریستی اشاره نمود. صنعت توریستی در کشور به عنوان یک صنعت نوپا شناخته می گردد و تا به امروز بعلت موانع پیش رو نتوانست جایگاه مناسبی را بدست آورد و احتیاجمند نگهداری، آموزش و بالندگی است. در واقع مفاهیم واژه ها بعلت عدم شناخت و آگاهی در صنعت توریستی به درستی تعبیر و تفسیر نشده اند.

نبود نگاه تخصصی به مفهوم توریستی و نگاه عام ساده انگاری صنعت سبب شده که در راستا توسعه توریستی با موانع بسیار زیادی روبرو باشیم. جذابیت فریبنده و فقدان آگاهی سرمایه گذاران از مفهوم صنعت توریستی، یکی دیگر از موانع رشد این صنعت است. سومین مانع در این حوزه، مساله متولی گری چندگانه، تناقض روینمودها، نگرش های متفاوت حوزه سیاستگذاری، سطح کلان راهنمایی و راهبری سیستم توریستی است.

وی پیرامون راهکارهایی برای احیای صنعت توریستی در دوران پساکرونا اضافه کرد: در واقع توریستی در ایران مراجع تصمیم گیرنده بسیاری دارد که هیچ کدام با هم تفاهم، تعامل و نظر واحدی ندارند و این منجر به تشدید آرا، افزایش آیین نامه ها، بخشنامه ها، قوانین و مقررات دست و پاگیری شده است و غالبأ نظرهای یکدیگر را نقض می نمایند. بعلاوه مبحث تورم و اثرگذاری آن بر سبد مصرفی خانوارها از دیگر مسائل این حوزه بشمار می رود.

میرشاه زاده گفت: متاسفانه در کشور ما توریست را فردی قلمداد می نمایند که از خارج از مرزها به ایران سفر می نماید و مورد استقبال قرار می گیرد، غافل از اینکه توریستی داخلی سودآوری به مراتب بیشتری دارد و شرایط بهتری را برای توریستپذیری در حوزه پذیرش توریستان خارجی مهیا خواهد نمود.

به گفته وی، توسعه نامتوازن و عدم آمایش درستِ جاذبه های انسان ساخت نیز از دیگر موانع حوزه توریستی بشمار می رود. افزایش نرخ خدمات منجر به حذف سفر در میان خانواده های ایرانی می گردد که هم به صنعت توریستی ضربه می زند و هم از نظر فرهنگی و اجتماعی، پیامدهای مطلوبی را در پی نخواهد داشت. بعلاوه باید یادآور شد که با شروع دوران کرونا و بسته شدن مرزها، صنعت توریستی نیز متحمل ضررهای بسیاری شد.

این پژوهشگر حوزه توریستی، بحث اطلاع رسانی و اقدامات گسترده رسانه ای را یکی از راهکارها برای توسعه در حوزه توریستی دانست و گفت: بحث اطلاع رسانی و اقدام گسترده رسانه ای برای ارتقای آگاهی های عمومی یکی از ضروریات است که باید در حوزه توریستی نیز شبکه اختصاصی به وجود آید و بطور پیوسته نسبت به معرفی صنعت توریستی، جاذبه ها، قوانین، مقررات و حق و حقوق توریستان و ارائه نمایندگان خدمات این صنعت اطلاع رسانی گردد.

وی ادامه داد: از این رو باید دانش مربوطه را در حوزه های آموزشی توسعه داد و مفهوم توریستی به عنوان یک احتیاج اساسی در بستر اجتماعی به عنوان یک اهرم پیشخوان اقتصادی در اذهان عمومی نهادینه گردد.

وی اضافه کرد: گرایش و سوق دادن سرمایه گذاران به سمت مشاوره های تخصصی از دیگر مسائلی است که می تواند در توسعه این صنعت راهگشا باشد. تمرکز بر مشتریان داخلی و قیمت گذاری درست محصولات و خدمات، از دیگر راهکارهای توسعه این حوزه است.

وی ادامه داد: در واقع با دو نرخی کردن خدمات توریستی میتوان این صنعت داخلی را به عنوان یک ابزار گردش نقدینگی رونق داد تا زیرساخت ها برای توریستی خارجی فراهم گردد. نبود برنامه و عدم هدف گذاری درست، توزیع نامعقول راستا سفر و فراهم سازی بستر جذب توریست خارجی مباحثی هستند که باید در این حوزه به آن توجه گردد. توریستی علم صدم ثانیه هاست؛ در لحظه تغییر می نماید؛ از این رو بروزرسانی، بهره مندی از دانش فنی، تخصص، مهارت، تکنولوژی و ابزارهای مربوط به آن یکی از الزامات این امر است.

میرشاهزاده با تاکید بر اینکه مسئولان باید برای رونق توریستی داخلی و خارجی، همه زیرساخت ها را آماده سازی نمایند، گفت: در این زمینه باید بازارهای هدف معین گردد؛ این بازارها در درجه نخست احتیاجمند زدودن تفکر ایران هراسی و بعد از آن شناخت احتیاجهاست. در صنعت توریستی امکانات و زیرساخت های لازم آنچنان که باید مهیا نشده و قابلیت پاسخگویی هم وجود ندارد. بنابراین کلیت امر این موضوع بسیار کلان و ارزشمند، به سیاستگذاری، تصمیم سازی و تصمیم گیری های راهبردی احتیاج دارد که باید سیاست گذاران و تصمیم گیران این حوزه، نگاه تخصصی تر به این موضوع داشته باشند.

کاهش توریستان داخلی و خارجی در دوران کرونا

اگرچه کرونا در یک سال گذشته عایدی توریستی را متوقف نموده است اما سرمایه گذاری در بخش توریستی متوقف نشد و طرح های حوزه توریستی و صنایع دستی رونمایی و به بهره برداری رسید.

اکنون حدود 2200 طرح زیرساخت توریستی در داخل کشور در حال ساخت است؛ این طرح ها نشان می دهد استقبال سرمایه گذاران داخلی به سمت توریستی افزایش یافته و با چشم اندازی که برای صنعت توریستی در 10 سال آینده ترسیم شده، فرایند پرشتابی برای شناسایی ظرفیت ها و مقاصد تازه توریستی و مشارکت عمومی شکل گرفته است.

زیان 18 هزار میلیارد تومانی کرونا به صنعت توریستی کشور

محمدرضا محبوب فر، کارشناس و پژوهشگر بحران های محیطی نیز با یادآوری بحران های صنعت توریستی در دوران کرونایی گفت: تا سرانجام مهر سال جاری اندازه خسارتی که بابت کرونا به صنعت توریستی کشور وارد شده بیشتر از 18 هزار میلیارد تومانی بوده و در این زمینه با توجه به شرایط شیوع کرونا، ضرورت حفظ سلامتی مردم نسبت به شروع به کار صنعت توریستی از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی اضافه کرد: شمار توریستان خارجی به کشور نسبت به پیش از بیماری کرونا در مواقعی تا 100 درصد کاهش پیدا نموده است. 40 درصد آنها مسائل اقتصادی دارند و سفر نمی نمایند و روز به روز بر تعدادشان اضافه کرده می گردد. کرونا تا کنون حدود 2 میلیون شاغل در بخش توریستی کشور را بیکار نموده است.

وی ادامه داد: در بخش هتلداری و تاسیسات توریستی ضعیف عمل می گردد بگونه ای که تعداد زیادی از هتل ها یا تعطیل شدند یا نیمه فعال و با یک سوم ظرفیت کار می نمایند. اصفهان، شیراز، خراسان رضوی، تبریز و بعلاوه بخشی از استان های شاقتصادی از جمله شهرهایی هستند که در حوزه توریستی با بحران روبرو شده اند.

محبوب فر اضافه کرد: البته با توجه به رونق واکسیناسیون در دولت تازه تا حدودی شاهد تثبیت شرایط موجود و ورود توریستان خارجی به کشور هستیم. با توجه به محدودیت هایی که در صنعت توریستی به علت شیوع بیماری کرونا وجود دارد معیشت و اقتصاد کشور نیز با خطر جدی روبروست.

وی ادامه داد: از یک طرف نظام جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحریم ها احتیاجمند ورود ارز به کشور است و این بدان معناست که صنعت توریستی باید فعال گردد تا بتوان بخشی از کمبود ارز در کشور جبران گردد و مشاغلی هم که در دوران کرونا از دست رفته، بتدریج رونق و بهبود یابند و افراد بیکار شده به کار خود بازگردند.

این پژوهشگر با تاکید بر اینکه نباید چنین تفکری در جامعه به وجود آید که دولت و حکومت نسبت به میراث طبیعی و تاریخی و فرهنگی کشور بی توجه است، یادآورشد: براساس گزارش سازمان جهانی توریستی در سال 1395، ایران رتبه دهم جاذبه های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه های طبیعی را بدست آورد اما اکنون با توجه به مسائل خودخواسته و ناخواسته دچار بحران شده است.

میراث های فرهنگی و طبیعی کشور به آیندگان نیز تعلق دارد و نباید بیشتر از این اقتصاد کشور تحت تاثیر صنعت توریستی قرار گیرد؛ باید اقدامات جهادی و انقلابی در این زمینه انجام گردد. از متخصصان و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و توریستی برای همکاری و شنیدن نظرهای آنها دعوت و با توجه به یکپارچگی و انسجام و هماهنگی میان قوا باید در موضوع های مختلف از جمله در بخش توریستی، توجه و رسیدگی بیشتری گردد تا با تمهیدات به موقع و اساسی شاهد بهبود و رونق این صنعت باشیم.